Próba badawcza i kwestionariusz w sondażu wyborczym
Zanim rozpoczniemy realizację sondażu politycznego, należy podjąć kilka istotnych decyzji dotyczących metodologii. Przybliżamy najważniejsze zagadnienia związane z przygotowaniem badania sondażowego, wyjaśniamy znaczenie próby badawczej, reprezentatywności oraz jak odpowiednio skonstruować kwestionariusz.
Próba badawcza
Wielkość próby w badaniach telefonicznych (CATI) jest jednym z czynników wpływających na jakość sondażu. Pewne jest, że w dwóch jednakowo przeprowadzonych badaniach, które różni jedynie liczba przepytanych osób, dokładniejsze wyniki uzyskamy tam, gdzie respondentów było więcej. Wynika to z błędu statystycznego (inaczej błędu oszacowania). Wskazuje on, jak duża może być rozbieżność między preferencjami politycznymi próby badawczej a realnymi preferencjami interesującej nas populacji (np. mieszkańców miasta). Jeżeli przebadamy 500 osób, błąd ten wyniesie 4,3%, w przypadku 800-osobowej próby – 3,5%, a dla 1000-cznej zmniejszy się do 3,1%.
Ważniejszym od liczebności jest to w jaki sposób próba badawcza jest dobierana. Respondenci powinni spełniać określone kryteria, które nazywane są cechami. Najczęściej dobierając osoby do badania, bierze się pod uwagę cechy socjodemograficzne tj. płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania. W zadaniu tym najlepiej sprawdza się połączona metoda kwotowo-losowa. Dobór kwotowy gwarantuje zachowanie proporcji między strukturą próby a strukturą całej badanej populacji. Jeżeli kobiety stanowią 50% społeczeństwa, to nasza próba również będzie składać się w połowie z kobiet. Dobór losowy, jak sama nazwa wskazuje, oparty jest na losowości. Numery respondentów są losowane z ogólnodostępnych baz albo automatycznie generowane przez komputer.
Reprezentatywna próba składa się z losowo dobranych respondentów, którzy odzwierciedlają charakterystykę całej populacji pod względem wybranych cech. Dla przykładu, jeżeli kobiety w wieku od 18 do 24 lat stanowią 10% populacji w mieście X, to w badaniu na 500 mieszkańcach tego miasta musimy przebadać 50 kobiet w tym przedziale wiekowym. Strukturę społeczeństwa możemy odtworzyć w badaniu poprzez kwoty, które wyliczane są na podstawie ogólnodostępnych źródeł, m.in. danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny. Kwoty określają, ile osób reprezentujących konkretne cechy powinno znaleźć się w badaniu. W przypadku badań samorządowych zazwyczaj kwoty ogranicza się do płci i wieku respondenta.
Ważenie danych
Domyślnie, w dobrze dobranej próbie waga dla każdego respondenta wyniosłaby “1”. Kiedy przebadamy za dużo osób o interesujących nas cechach, to waga przyjmie wartość poniżej “1” i obniży znaczenie odpowiedzi tych respondentów. W sytuacji, gdy przebadamy za mało osób waga przyjmie wartość powyżej “1” i będzie podwyższać znaczenie ich odpowiedzi. Celem tego zabiegu jest skorygowanie przebadanej próby i podniesienie jej reprezentatywności. Dzięki ważeniu możemy uogólnić otrzymane wyniki na całą populację.
Zazwyczaj w badaniach politycznych, realizowanych metodą telefoniczną, próby są dobierane z uwzględnieniem struktury płci i wieku ogólnej populacji. W takich przypadkach mechanizm ważenia danych nie jest przydatny, ponieważ próba jest reprezentatywna ze względu na dwie najważniejsze cechy.
Obecnie sondażownie traktują to narzędzie jako pomocnicze i wykorzystują w specjalnych przypadkach. Ważenie danych przydaje się, kiedy chcą odtworzyć w badaniu strukturę mieszkańców z uwzględnieniem dodatkowej cechy, która nie była brana pod uwagę podczas wyliczania kwot, np. zamieszkiwana przez respondenta dzielnicy lub okręgu wyborczego.
Kwestionariusz, czyli narzędzie badawcze
Stworzenie dobrego narzędzia badawczego (kwestionariusza) wymaga dokładnego przemyślenia jego formy. Zacznijmy od kolejności zadawanych pytań. Każde pytanie w sondażu skłania respondenta do przemyśleń, dlatego pytania ogólne powinny poprzedzać pytania szczegółowe. Najpierw pytamy o fakty, później o opinie.
Także rotacja odpowiedzi lub jej brak może wpływać na wyniki badania. W sondażach politycznych unika się przedstawiania wszystkim respondentom jednakowej listy kandydatów. Gdyby ankieter odczytywał odpowiedzi zawsze w tej samej kolejności, to pojawiłoby się ryzyko tendencyjnego wskazywania na pierwszą lub ostatnią odpowiedź.
Dość typowym błędem metodologicznym jest zadawanie pytań sugerujących, które ankietowany może odbierać jako wymagające określonej odpowiedzi, np. “Czy zgodzi się Pan(i), że …. ?”. Aby nie wpływać na wskazania respondentów, w badaniach poruszających różne tematy i zagadnienia, część z pytaniami politycznymi powinna poprzedzać pozostałe pytania. Ważne jest, aby pytania były jasne i zrozumiałe dla respondenta. Nie powinno się stosować podwójnych zaprzeczeń oraz używać trudnych zwrotów, które mogą prowadzić do błędnej interpretacji pytania.